“Ağıllı” müharibə yolunda| Çin tezliklə SZ döyüş meydanında ABŞ-ı ötüb keçə bilər?

Göründüyü kimi, ÇXAO SZ-nin müxtəlif hərbi tətbiqlərinin, insansız silah sistemlərindən tutmuş komanda və idarəetməyə qədər dağıdıcı potensialını anlayır. ÇXAO SZ-nin müharibənin xarakterini əsaslı şəkildə dəyişdirəcəyini və nəticədə bugünkü “məlumatlaşdırılmış” müharibə üsullarından gələcək “ağıllı” müharibəyə çevriləcəyini gözləyir.

Çin rəhbərliyi SZ-nin geniş tətbiqlərini və strateji təsirlərini dərk edərək, ən yüksək səviyyədə prioritet təşkil edib. Çinin SZ sahəsində tərəqqisinin ilkin təməli 863 Proqramı kimi milli elm və texnologiya planları tərəfindən maliyyələşdirilən uzunmüddətli tədqiqatlar vasitəsilə yaradılıb. Qeyd edək ki, Çinin 13-cü Beşillik Planı (2016-20) SZ sahəsində irəliləyişlərə çağırır. Yeni təşəbbüslər SZ-yə diqqət yetirir və “Çin Beyin Planı” kimi xarakterizə olunur .

Bundan əlavə, SZ üçün üç illik icra planı olan “İnternet Plus və Süni Zəka (2016-18)” bu texnologiyanın və onun geniş tətbiqlərinin, o cümlədən insansız sistemlərdə, kibertəhlükəsizlikdə və sosial idarəetmədə inkişafını vurğulayır. Bu cari təşəbbüslərdən əlavə, Çin Mühəndislik Akademiyası “Süni Zəka 2.0 Planı” təklif etdi və bunun Çin Xalq Respublikasının Elm və Texnologiya Nazirliyinin bir qrup tapşırığı olduğu bildirildi. Ekspertlər, 2030-cu ilə qədər SZ-nin inkişafı layihəsinin hazırlaması üçün təkliflər irəli sürür. Bu dəstəyin və maliyyələşdirmənin görünən intensivliyi, ehtimal ki, ikili istifadə tətbiqləri ilə SZ-də davamlı, sürətli irəliləyişlərə imkan verəcək.

Çinin SZ sahəsində əldə etdiyi əhəmiyyətli irəliləyiş Prezident Si Cinpinin rəhbərliyi altında yüksək səviyyəli prioritetə çevrilmiş mülki-hərbi inteqrasiya və ya “hərbi-vətəndaş birləşməsi” milli strategiyası ilə kontekstləşdirilməlidir. Nəticə etibarilə, hərbi kontekstdə nominal olaraq mülki texnoloji imkanlardan istifadə ediləcəyi ehtimalı az deyil. Məsələn, ÇXAO-nun Şimal Teatr Komandanlığının qərargah rəisinin müavini An Veipinq mülki-hərbi inteqrasiyanın dərinləşdirilməsinin vacibliyini , xüsusən də SZ kimi “strateji sərhəd texnologiyaları”nın önəmini vurğulayır. Bu strateji yanaşmanı nəzərə alaraq, mülki və hərbi tədqiqatlar və inkişaflar arasındakı sərhədlər itir.

Çinin SZ tərəqqisi ÇXAO üçün imkanlara necə çevrilə bilər?

ÇXAO zahirən, sistemləri əks etdirə bilən İntellektual İnsansız Sistemlər və Sistemlər Elmi və Texnologiyası Domen Ekspert Qrupunu yaradıb. Bu günə qədər ÇXAO ağıllı insansız sistemlərlə təcrübə aparmağa və onların sülh və müharibə zamanı fövqəladə vəziyyətlərdə faydalılığını qiymətləndirməyə başlayıb. Məsələn, avtonom naviqasiya və maneələrdən ağıllı şəkildə yayınma qabiliyyətinə malik olan “Jinghai” adlı ağıllı insansız qayığın çoxsaylı versiyaları sınaqdan keçirilib. Məlumata görə, “Jingha” ÇXAO-nun keçmiş Baş Silahlanma Departamenti və ÇXAO Donanmasının Avadanlıq Departamenti tərəfindən qiymətləndirilib və bu, ola bilsin ki, dəniz donanmasının belə bir sistem əldə etmək niyyətinin göstəricisidir. Bu sistem sensor və kəşfiyyat missiyaları və mübahisəli sularda mövcudluğunu gücləndirmək üçün istifadə oluna bilər. PUA-ların istehsalında da əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edildiyi məlumdur. 2016-cı il “Zhuhai Airshow” da Tsinghua Universiteti ilə birgə tanınmış dövlət müdafiə sənayesi konqlomeratı olan “China Electronics Technology Group Corporation” (CETC) avtonom şəkildə fəaliyyət göstərən 70-ə yaxın PUA-nın sürü halında istifadə edilməsini nümayiş etdirdi. Gələcək PUA dəstələri ABŞ-ın yüksək dəyərli silah platformalarını, o cümlədən aviadaşıyıcılarını hədəf almaq üçün asimmetrik vasitə rolunu oynaya bilər. SZ-nin qanadlı raketlərə daxil edilməsində irəliləyişlə bağlı son iddialar təsdiqlənə bilməsə də, Çin müdafiə sənayesi raketlərin “intellektuallaşdırılması”nda ən azı ilkin irəliləyiş əldə etmiş ola bilər və yəqin ki, gələcəkdə bu imkanları artırmağa çalışır.

Həmçinin, ÇXAO SZ-nin çoxsaylı hərbi tətbiqlərinin həyata keçirilməsinin müharibədə inqilab edə biləcəyini başa düşür. Texnoloji tendensiyaları nəzərə alaraq ÇXAO strateqləri “zəkalaşmanın hərbi inqilabı”nın gəlişini proqnozlaşdırdılar. İndiyədək ÇXAO-nun SZ-yə ilkin yanaşması onun ABŞ hərbi təşəbbüslərini diqqətlə araşdırması ilə müəyyən edilib, lakin bu yanaşma ÇXAO-nun fərqli strateji mədəniyyətinin funksiyası kimi tədricən fərqlənə bilər. Son yazılara əsasən, ÇXAO zabitləri və alimləri SZ-nin intellektual silah sistemlərindən tutmuş C4ISR imkanlarının intellektləşdirilməsinə qədər hərbi əməliyyatların dinamikasında dağıdıcı dəyişikliklərə səbəb olacağını qəbul edirlər. Qeyd edək ki, CMC-nin Birgə Qərargah Departamenti ÇXAO birgə əməliyyatlar üzrə komandanlıq sisteminin qurulmasında intellektuallaşdırılmış komanda və qərar qəbul etmə istiqamətində irəliləyiş üçün SZ və əlaqəli texnologiyalardan istifadə etməyə çağırıb. Artıq SZ ÇXAO-nun komanda və idarəetmə sistemlərinə inteqrasiyası üzrə eksperimental layihə olaraq ilkin uğuru qazanıb.

Nəhayət, Çinin SZ sahəsindəki irəliləyişləri ABŞ üçün böyük strateji təsirlərə malik ola bilər. Əvvəlcə ABŞ ordusu ikinci ofset strategiyası ilə əlaqəli texnologiyalarda mübahisəsiz üstünlüyə malik idi. Bununla belə, ABŞ-ın hazırkı müdafiə innovasiya təşəbbüslərinin qeyri-müəyyən trayektoriyası bugünkü texnoloji tendensiyaların, xüsusən də SZ sahəsində belə həlledici üstünlüyün qorunub saxlanmasına kömək etməyən reallıqla mürəkkəbləşəcək. Texnoloji diffuziyanın sürəti kəskin şəkildə artıb və ona nəzarət etmək çətindir, çünki getdikcə özəl sektorda ikili istifadə proqramları ilə qabaqcıl tədqiqatlar baş verir. Bu nöqtədə, ÇXAO-nun intellektləşmədə irəliləyişinin gələcək perspektivləri qeyri-müəyyən olaraq qalır. Buna baxmayaraq, Çin açıq şəkildə digər kritik inkişaf edən texnologiyalar arasında SZ sahəsində ABŞ-la rəqabət aparmaq və ya hətta sıçrayış etmək potensialına malikdir. Çinin SZ sahəsində böyük gücə çevrilməsi ÇXAO-nun gələcək imkanları üçün kritik vasitəyə çevrilə bilər.